I. POJĘCIE I PRZESŁANKI KARY UMOWNEJ
Czym właściwie jest kara umowna? Jak realnie może wspomóc realizację naszych interesów, kiedy możemy ją zastosować i jak skutecznie sformułować klauzulę umowną zobowiązującą do jej zapłaty? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedzi w treści poniższego wpisu.
Art. 483 §1 kodeksu cywilnego wskazuje: „Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy”. Co za tym idzie, takie właśnie zastrzeżenie umowne stanowi bardzo często stosowany instrument zabezpieczający prawidłową realizację zawartej umowy.
Najważniejszą przesłanką umożliwiającą zastosowanie zagrożenia zapłaty kary umownej jest charakter niepieniężny zobowiązania. W praktyce najczęściej takimi zapisami zabezpiecza się umowy niepieniężne o charakterze majątkowym. Jednak, zgodnie z treścią Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2020 roku, III CSK 343/17 „Karą umowną mogą zostać objęte również zobowiązania niepieniężne o charakterze niemajątkowym, których niewykonanie lub nienależyte wykonanie nie powoduje w ogóle powstania szkody majątkowej. Dzięki temu kara umowna może pełnić także funkcję prewencyjną (stymulacyjną).
A zatem, pierwotną funkcją klauzuli kary umownej jest zabezpieczenie zarówno wykonania jak i prawidłowego wykonania umowy. Co ważne, może ona dotyczyć zobowiązania głównego, gwarantującego realizację najważniejszego celu umowy jak i zobowiązań pobocznych. Następczo, funkcja kary umownej objawia się w kompensowaniu zaistniałej szkody. W tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lipca 2022 roku, II CSKP 349/22, stanowiąc że:
„Okoliczność, że instytucja kary umownej wywodzi się genetycznie z reżimu odpowiedzialności kontraktowej nie stoi na przeszkodzie takiemu jej umownemu ukształtowaniu, aby po pierwsze była oderwana od przesłanki winy, była zobiektywizowana, po drugie ze względu na jej funkcje brak wyrządzenia szkody w wyniku niewykonania lub nienależytego zobowiązania, nie stoi na przeszkodzie prawu do jej żądania. Kara umowna ukształtowana przez strony nie musi realizować funkcji odszkodowawczej przy odpowiedzialności kontraktowej, a skoro tak, to także nie musi realizować zasady kompensacyjnego charakteru odpowiedzialności odszkodowawczej jeżeli w danej konfiguracji kontraktowej, strony tak ukształtowały karę umowną, że nie pełniła ona funkcji odszkodowawczej, czy też tylko funkcji odszkodowawczej, ale np.: funkcję represyjną, czy prewencyjną.”
Treść powołanego wyroku w sposób jasny przedstawia sytuację przesłanki winy i szkody jako elementów koniecznych przy roszczeniu odszkodowawczym ukształtowanym na podstawie art. 471 kodeksu cywilnego. „Brak szkody nie jest przesłanką do odmowy zapłaty kary umownej. Może być najwyżej argumentem do miarkowania kary umownej” (uchwała Sądu Najwyższego, III CZP 61/03).
Przedstawiając jednak całokształt kwestii szkody, jako elementu warunkującego możliwość żądania zapłaty kary umownej nie sposób jednak pominąć wyroku Sądu Najwyższego z 22 lutego 2019 roku, sygn. akt IV CSK 574/17, w którym to orzeczono, że „wkomponowanie kary umownej w reżim odpowiedzialności kontraktowej oznacza, że należy się ona wtedy, gdy zrealizowane są ogólne warunki tej odpowiedzialności. Należą do nich niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, szkoda, związek przyczynowy, a jeżeli sprawca szkody odpowiada na zasadzie winy – zawinienie z jego strony.” U podstaw sporu dotyczącego szkody jako elementu warunkującego możliwość żądania zapłaty kar umownych, jaki można zaobserwować w orzecznictwie leży kwestia korelacji owego substytutu odszkodowania do ogólnej odpowiedzialności uregulowanej w art. 471 kc jak i literalna wykładnia art. 483 kc.
Podsumowując, abyś mógł w swojej umowie zawrzeć klauzulę warunkująca zapłatę określonej sumy pieniężnej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy musi ona swym zakresem obejmować zobowiązanie niepieniężne. Wysokość zastrzeżonej kary umownej nie musi być również granicą dochodzonego odszkodowania. Warunkiem jednak jest prawidłowo sformułowany zapis umowy, poprzedzony odpowiednią analizą sytuacji oraz adekwatnie szczegółowy w zakresie dotyczącym szkody oraz winy.
Zastrzegam, że informacje zawarte w artykule mają charakter ogólny i nie stanowią opinii prawnej. W związku z czym Kancelaria nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za wykorzystanie niniejszych informacji bez uprzedniej konsultacji.
Aplikant radcowski
Aleksandra Okoń-Pacler
Zapraszamy do kolejnego artykuł pod nazwą: Jak skonstruować skuteczna klauzulę.
