Redagując umowę należy pamiętać o kilku elementach, które mogą zniweczyć nasze wysiłki. Po pierwsze – kwestia zgodności z prawem. Zgodnie z treścią art. 484 kc kara umowna ustalana jest na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Te szerokie pojęcia zawężane jest często treścią przepisów branżowych. Owo obwarowanie, ze swej istoty oczywiste, ma uzasadnienie również w zasadzie swobody umów, która to pozwala formować umowę w ten sposób by realizowała ona wszystkie zamierzenia stron, jednak zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa jak i zasadami współżycia społecznego. Co najistotniejsze zapisy umowne, konstruujące zabezpieczenie w formie kary umownej mogą być ustanawiane wyłącznie dla roszczeń niepieniężnych o czym wspomniano już wyżej. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem, elementem niezbędnym ważnej klauzuli umownej jest określenie sumy stanowiącej karę umowną. Co do sposobu jej wyznaczenia wartym przytoczenia jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2022 roku, sygn. akt I CSK 798/22, stanowiącego, że:
„Przy oznaczaniu kary umownej dopuszcza się posługiwanie obiektywnymi miernikami wysokości np.: ułamkiem wartości rzeczy lub ułamkiem sumy, jeżeli ustalenie tej kwoty jest wyłącznie zabiegiem arytmetycznym.”
Elementem zasadniczym jest uzyskanie takiego efektu, by wskutek treści naszej klauzuli umownej zarówno strony jak i ewentualnie rozstrzygający w sprawie sąd miały możliwość obliczenia przedmiotowej kary. Co istotne, zgodnie z treścią powołanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego – kara umowna winna być możliwa do ustalenia już w momencie zawarcia umowy. Jednak kara umowna nie musi stanowić sztywno wskazanej w treści umowy kwoty.
Od strony zobowiązującego do wykonania świadczenia warto również wśród postanowień umowy zastrzec możliwość dochodzenia odszkodowania ponad ustaloną wartość kary umownej. Konieczność odniesienia się do tej kwestii warunkuje art. 484 §1 kc. Należy szczegółowo przeanalizować sytuację, której zaistnienie będzie się wiązało z naliczeniem kar umownych a dokładniej jaki to rodzaj nienależytego wykonania zobowiązania obwarowany jest karą. I tak, biorąc na przykład sytuację najczęściej spotykaną – zabezpieczenie terminów realizacji umowy pamiętajmy, że jego niedotrzymanie może być od zobowiązanego zależne lub nie. Mając na uwadze rozbieżności w orzecznictwie dotyczące przesłanki winy warto już przy zawieraniu umowy tak ukształtować klauzulę kar umownych by obejmowała swoim skutkiem również sytuacje, w których do opóźnienia doszło z uwagi na niezawinione działanie drugiej strony.
Podsumowując, podstawowy zakres ważnej klauzuli ustanawiającej konieczność zapłaty kar umownych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy wyznacza art. 483 §1 kc. Treść wskazanej normy wymaga by zabezpieczone zobowiązanie miało charakter niepieniężny. Zakres swobody kształtowania klauzuli wyznacza art. 353¹ kc – zasada swobody umów. Niezbędnym jest również precyzyjne wskazanie zobowiązania, którego kary dotyczą. Celowym jest szczegółowe i przemyślane wskazanie przypadków nienależytego wykonania zobowiązania. Ostatnim elementem jest na tyle precyzyjne ustalenie sumy stanowiącej karę umowną by jej określenie nie nastręczało nieuzasadnionych trudności.
A co jeśli nasza klauzula okaże się nieważna? Naruszenie powyżej wskazanych zasad w procesie kształtowana klauzuli kar umownych może, zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2021 roku, sygn. akt I CSK 366/21 wiązać się z „sankcją nieważności tego zastrzeżenia umownego (art. 58 § 3 k.c.). „
Jeżeli jesteś na etapie konstruowania umowy lub zamierzasz podpisać umowę, której treść przewiduje zabezpieczenie w postaci kar umownych – pozostajemy do Twojej dyspozycji!
Zastrzegam, że informacje zawarte w artykule mają charakter ogólny i nie stanowią opinii prawnej. W związku z czym Kancelaria nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za wykorzystanie niniejszych informacji bez uprzedniej konsultacji.
Aplikant radcowski
Aleksandra Okoń-Pacler
Opracowano na podstawie:
1. Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny,
2. Orzecznictwo:
a. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2020 roku, III CSK 343/17,
b. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2022 roku, II CSKP 349/22,
c. uchwała Sądu Najwyższego, III CZP 61/03,
d. wyrok Sądu Najwyższego z 22 lutego 2019 roku, sygn. akt IV CSK 574/17,
e. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2022 roku, sygn. akt I CSK 798/22,
f. postanowienie Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2021 roku, sygn. akt I CSK 366/21,
