Uznanie rozwodu orzeczonego przez organ zagraniczny w świetle przepisów postępowania cywilnego

Tematem przewodnim kolejnego wpisu na blogu, będzie sytuacja prawna podmiotów występujących przed polskim wymiarem sprawiedliwości w zakresie uznania rozstrzygnięć orzeczonych przez organy zagraniczne. Problematyka niezwykle rozległa, choć w pierwszej kolejności naturalnie kierująca nasze skojarzenia w stronę regulacji zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jak wynika z szacunkowych danych GUS-u, tylko w latach 2004-2020 liczba Polaków pozostających czasowo poza granicami kraju w celach zarobkowych wynosiła około 2 miliony 390 tysięcy osób^[1] i już na pierwszy rzut oka można odnieść wrażenie, że w żaden sposób nie oddają one rzeczywistej skali emigracji zarobkowej Polaków. W praktyce bowiem bardzo rzadko zdarza się, aby w kręgu rodzinnym czy wśród najbliższych znajomych nie było osób kierujących się „na zachód” w poszukiwaniu lepszych perspektyw na przyszłość. Bezpośrednią konsekwencją emigracji naszych rodaków, szczególnie w odniesieniu do tych planujących stały pobyt poza granicami Polski, jest skomplikowanie ich sytuacji prawnej, co bardzo często wynika z mieszania się reżimów prawnych kraju pochodzenia oraz kraju, w którym taki obywatel przebywa w danej chwili. I chociaż fakt wiążących nasze państwo regulacji prawa międzynarodowego, wypracowane standardy orzecznicze, jak również korzyści wynikające z łatwości wymiany informacji między poszczególnymi krajami, powinny znacząco wpływać na sprawność takich postępowań, to na podstawie ostatnich doświadczeń naszej kancelarii należy uznać, że procedura uznania przez polski wymiar sprawiedliwości orzeczeń organów zagranicznych w praktyce nadal przysparza uczestnikom takich postępowań wiele problemów. To właśnie możliwość reprezentacji Klientów w sprawach z zakresu uznania orzeczenia rozwodowego organu zagranicznego stała się dla nas inspiracją do krótkiego opisu tego zagadnienia.

W pierwszej kolejności spójrzmy na obowiązujące przepisy – regulacje dotyczące omawianej problematyki znaleźć możemy w artykułach 1145 – 1149¹ k.p.c. Już na wstępie wypada poświęcić kilka zdań samemu pojęciu orzeczenia zagranicznego, które w tym konkretnym przypadku należy rozumieć znacznie szerzej, ponieważ będzie się ono odnosić do wszelkich rozstrzygnięć organu danego państwa, które w obowiązującym tam systemie wywołują dla danej strony skutki prawne. Mówiąc wprost – jeśli rozstrzygnięcie rodzi skutki prawne w państwie orzekającym, a jego forma jest inna niż ta przewidziana przepisami obowiązującymi w prawie polskim, to taki dokument (przy założeniu, że spełnia wszelkie warunki formalne w państwie orzekającym), nie może być pozbawiony wartości prawnej odpowiadającej cechom orzeczenia sądowego wydanego w Polsce. Na takie stanowisko wskazuje postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 roku, sygn. akt I CR 9/77. Warto w tej części jeszcze nadmienić, iż na etapie postępowania przed polskim sądem dojdzie w tej sytuacji do tzw. podwójnej kwalifikacji zagranicznego orzeczenia sądowego, która będzie polegała na badaniu cech aktu prawnego zagranicznego w oparciu o zasady procesowe tego państwa, a następnie analizy takiego orzeczenia w odniesieniu do przewidzianej przepisami procedury, ujętej w prawie polskim^[2].

Następnie przepis art. 1146 k.p.c., który stanowi enumeratywny katalog przeszkód uznania przez sąd krajowy orzeczeń organów zagranicznych. Z przepisu wynika:

1) brak uznania przez Sąd, jeśli orzeczenie nie jest prawomocne w państwie wydającym orzeczenie;

2) brak uznania przez Sąd, jeśli orzeczenie zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;

3) brak uznania przez Sąd, jeśli w toku prowadzonych czynności zostanie wykazane, iż pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;

4) brak uznania przez Sąd, jeśli strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony;

5) brak uznania przez Sąd, jeśli sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego;

6) brak uznania przez Sąd, jeśli orzeczenie jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;

7) brak uznania przez Sąd, jeśli byłoby to sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Przepis art. 1147 i nast. odnoszą się do formalnych zobowiązań Wnioskodawców na etapie składania samego wniosków – dotyczy to m.in. przedłożenia urzędowego odpisu takiego orzeczenia, czy też wskazania jego prawomocności. Co do zasady obowiązkiem Wnioskodawcy jest przedłożenie uwierzytelnionych przekładów tych dokumentów na język polski.

Przy okazji przywołanych wyżej przepisów problemem, z którym zetknęliśmy się w ramach naszej praktyki kancelaryjnej był niewątpliwie brak uznania przez sąd dokumentów, które zdaniem Wnioskodawców nie wyczerpywały negatywnych przesłanek zawartych w art. 1146 k.p.c. Tym samym na etapie badania przedłożonego przez Wnioskodawców dokumentu zagranicznego, dochodziło do błędnej interpretacji przez sąd krajowy, co rodziło negatywne konsekwencje procesowe dla strony takiego postępowania. Co warto podkreślić, aby w pewien sposób przedstawić problematykę, z którą musiał się zetknąć skład orzekający w I instancji – sprawa dotyczyła dokumentu pochodzącego pierwotnie z kraju spoza Unii Europejskiej, co realnie mogło wymagać większego nakładu pracy na etapie weryfikacji dokumentu na tle obowiązującego w tym kraju porządku prawnego. W przedmiotowej sprawie, orzeczeniem rozwodowym był bowiem akt notarialny – rzecz absolutnie niecodzienna w europejskiej kulturze prawnej. Skład orzekający w pierwszej instancji dokument ten zinterpretował jako zaskarżalny, a tym samym jako orzeczenie nie dające podstaw do uznania. Dopiero wniesione przed Sąd Apelacyjny w Katowicach zażalenie pełnomocnika Wnioskodawcy przyniosło oczekiwane rozwiązanie w postaci uznania aktu notarialnego za prawomocny, a tym samym wywołującego skutki prawne w rodzimym systemie prawnym.

Podsumowując, można pokusić się o dwa wnioski – po pierwsze, bardzo łatwo jest formułować zarzuty wobec składu orzekającego w sytuacji, w której wkraczamy w szeroko pojęte postępowanie międzynarodowe cywilne. Zakres takiego postępowania znacząco wykracza poza normy europejskiej kultury prawnej. Fakt zetknięcia się ze zgoła odmiennym systemem legislacyjnym, w którym próżno doszukiwać się bezpośrednich odniesień do rodzimego prawa niewątpliwie zawsze będzie wymagał podejścia interdyscyplinarnego. Druga kwestia, to korzystanie z nowoczesnych narzędzi i form komunikacji, które w znaczący sposób rozszerzają możliwości poszukiwania rozwiązań przez współczesnych prawników. W przypadku działań podjętych przez kancelarię, kluczem do rozwiązania problemu było podjęcie konsultacji z kancelarią zagraniczną, w celu uzyskania niezbędnych informacji dotyczących pozyskanych dokumentów rozwodowych. Dzięki otrzymanej wiedzy, w sposób skuteczny można było podjąć obronę interesów Wnioskodawcy poprzez wniesienie zasadnej apelacji.

Zastrzegam, że informacje zawarte w artykule mają charakter ogólny i nie stanowią opinii prawnej. W związku z czym Kancelaria nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za wykorzystanie niniejszych informacji bez uprzedniej konsultacji.

Konrad Kwaśny/adw. Piotr Turczański

k.kwasny@turczanski.pl/kancelaria@turczanski.pl

^[1] Dane na podstawie tzw. Zasobów imigracyjnych Polaków w innych krajach GUS uwzględniające lata 2004-2020.https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-czasowej-emigracji-z-polski-w-latach-2004-2020,2,14.html