Istotą samowoli budowlanej jest wybudowanie obiektu budowlanego bez uzyskania wymaganego pozwolenia na budowę albo bez zgłoszenia albo pomimo wniesienia sprzeciwu do tego zgłoszenia. A to, czy na budowę danego obiektu wymagane było pozwolenie na budowę albo zgłoszenie trzeba ustalić na podstawie przepisów obowiązujących w okresie realizacji tego obiektu. Listę obiektów, które aktualnie wymagają pozwolenia na budowę albo dokonania zgłoszenia zawiera art. 29 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane.
Przykładowo samowolą budowlaną jest: wybudowanie budynku mieszkalnego bez wcześniejszego uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowę, albo też dobudowanie do już istniejącego budynku dodatkowego pomieszczenia lub piętra, wybudowanie garażu, budynku gospodarczego, szamba o pojemności do 10 m3, oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,50 m3 na dobę, czy ogrodzenia o wysokości powyżej 2,20 m bez wcześniejszego zgłoszenia w starostwie.
Za samowolę budowlaną odpowiada inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, kierownik budowy, kierownik robót oraz projektant. Należy nadmienić, że odpowiedzialność tych osób, bądź jej brak, w każdym przypadku będzie kształtowała się indywidualnie w zależności od konkretnego przypadku. Także rola samego inwestora, na którym ciążą określone obowiązki, jak uzyskanie pozwolenia na budowę czy dokonanie zgłoszenia, może okazać się trudna do ustalenia w sytuacji, gdy współdziała kilku uczestników budowy (inwestor, kierownik budowy, inspektor nadzoru inwestorskiego czy projektant pełniący nadzór autorski).
Od 19 września 2020 roku samowola budowlana stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny (od 20 do 5000 złotych). Do dnia 18 września 2020 roku stanowiła przestępstwo zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Upoważnieni pracownicy organu nadzoru budowalnego mogą karać powyższe wykroczenie w drodze mandatu karnego. W postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł. Funkcjonariusz nakładający grzywnę obowiązany jest wskazać jej wysokość, określić zachowanie stanowiące wykroczenie, czas i miejsce jego popełnienia oraz kwalifikację prawną, powinien również poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy. Wszystkie te informacje muszą być przekazane przed zadaniem sprawcy pytania o przyjęcie mandatu. W praktyce najpierw określić trzeba czyn stanowiący wykroczenie, potem zaś wysokość grzywny. Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. W takiej sytuacji funkcjonariusz organu występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. Uruchamia to postępowanie sądowe w sprawie o wykroczenie.
W postępowaniu mandatowym, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć jedynie, gdy:
- schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, albo
- stwierdzi popełnienie wykroczenia, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu, w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia.
Co istotne nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 60 dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia.
Wykroczenie w postaci samowoli budowlanej przedawania się z upływem roku, licząc od dnia zakończenia prowadzenie robót. Natomiast jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu.
W sytuacji natomiast, gdy doszło już do orzeczenia kary za wskazane wykroczenie, to nie podlega ona wykonaniu, jeśli od daty prawomocności orzeczenia upłynęły 3 lata. Ukaranie uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary.
Zastrzegam, że informacje zawarte w artykule mają charakter ogólny i nie stanowią opinii prawnej. W związku z czym Kancelaria nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności za wykorzystanie niniejszych informacji bez uprzedniej konsultacji.
Beata Dyrda
Aplikant adwokacki
____________
Opracowano na podstawie:
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351 ze zm.)
- Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2008 ze zm.)
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 457 ze zm.)
- Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 października 2002 r. w sprawie nadania pracownikom organów nadzoru budowlanego uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. Nr 174, poz. 1423)
- Z. Niewiadomski (red.), Prawo budowlane. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021
