Rozwód w Polsce jest istotnym problemem społecznym, rocznie bowiem rozwodzi się ok. 40 tys. małżonków. Rozwód prowadzi do naruszenia istotnych funkcji, jakie spełnia rodzina. Możemy wymienić kilka funkcji rodziny: funkcja prokreacyjna, wychowawcza, gospodarcza, opiekuńcza i emocjonalna. Rozwód poza dramatami osobistymi samych małżonków i ich dzieci, powoduje ustanie wskazanych wyżej funkcji, zatem ze swej natury jest zjawiskiem społecznie niepożądanym.
Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej zwanym kro) reguluje instytucję rozwodu.
Przepis art. 56 § 2 kro wprowadza negatywną przesłankę rozwodu w postaci jego niezgodności z zasadami współżycia społecznego. Instytucja rozwodu obowiązując w polskim systemie prawa rodzinnego stanowi wyjątek od zasady trwałości małżeństwa.
Zasada trwałości małżeństwa nie oznacza jego nierozerwalności, dlatego właśnie art. 56 § 1 kro przewiduje możliwości rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeśli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Choć w niniejszym artykule autor skupia się głównie na kwestiach rozwodowych, to nie można pominąć, iż ustawodawca do polskiego porządku prawnego w roku 1999 wprowadził instytucję separacji. Różni się ona od instytucji rozwodu tym, że do orzeczenia separacji wystarczy zupełny (a nie trwały jak przy rozwodzie) rozkład pożycia.
Małżonkowie pozostający w separacji są nadal w trwającym związku małżeńskim, co sprawia, że nie mogą oni zawierać nowego małżeństwa (art. 56 § 1 i art. 611 § 1 kro).
Różnica dotyczy również nazwiska po rozwodzie i separacji. Kwestia powrotu do poprzedniego nazwiska dotyczy wyłącznie instytucji rozwodu. Zgodnie art. 59 kro małżonek rozwiedziony może w ciągu 3 miesięcy od chwili uprawomocnienie się orzeczenia rozwodu powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, małżonek pozostający w separacji takiego uprawnienia nie ma.
Przyjmowanie oświadczenia o powrocie małżonków rozwiedzionych do nazwiska przed zawarciem małżeństwa należy do właściwości organów gminy. Oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, może złożyć przed wybranym kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem.
Oświadczanie te musi być złożone osobiście przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 marca 1996 r. sygn. akt III ARN 78/95).
Wracając do problematyki rozwodu, stwierdzić trzeba, że instytucja rozwodu jest tak dawna, jak instytucja małżeństwa. Od kiedy wprowadzono w Polsce instytucję rozwodu (dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo małżeńskie, obowiązujący od 1 stycznia 1946 r.). Już wówczas Sąd orzekał rozwód, jeżeli uznał, że dobro małoletnich dzieci nie stoi temu na przeszkodzie oraz gdy stwierdzał, że nastąpił stały rozkład pożycia małżonków spowodowany zachowaniem lub stanem zdrowia drugiego małżonka. Od tego czasu rozpoczęła obowiązywać zasada, że nie może żądać rozwodu małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Negatywną przesłanką rozwodu jest również sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.
Wieloletnia praktyka autora wskazuję, że rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest niejednokrotnie tzw. mniejszym złem, aniżeli sztuczne utrzymywanie patologicznego związku małżeńskiego.
Należy również uściślić, że rozwiązanie małżeństwa przez rozwód dotyczy małżeństwa zawartego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (art. 1 § 1 kro) przed konsulem (art. 34 ust. 12 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. – Prawo konsularne oraz małżeństwa zawartego przed duchownym zgodnie z art. 1 § 2 kro. Jednak w tym ostatnim przypadku rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód ulega wyłącznie małżeństwo świeckie, a nie małżeństwo podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła katolickiego lub innego związku wyznaniowego.
Podsumowując należy wskazać, iż Kodeks rodziny i opiekuńczy aktualnie stosuje jedną pozytywną i trzy negatywne przesłanki rozwodowe.
Pozytywną przesłankę stanowi trwały i zupełny rozkład pożycia małżonków. Do przesłanek negatywnych zaliczamy:
- dobro wspólnych małoletnich dzieci (art. 56 § 2 kro),
- sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 2 kro),
- wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu (art. 56 § 3 kor).
Katalog przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego jest katalogiem otwartym i można w jego poczet zaliczyć również m.in.: niewierność małżeńską, nadużywanie alkoholu, narkomanię, uzależnienie od Internetu, negatywny stosunek do członków rodziny, nieporozumienia na tle finansowym, niezgodność charakterów, ustanie kontaktów seksualnych, dłuższa nieobecność, różnice światopoglądowe.
W kolejnym artykule autor skupi się na przyczynach rozkładu pożycia małżeńskiego i przesłankach zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami.
Piotr Turczański
Adwokat
kancelaria@turczanski.pl
